ΕΥΤΥΧΩΣ, ΚΑΝΕΙΣ ΔΕΝ ΣΚΟΥΠΙΣΕ ΤΑ ΠΑΤΩΜΑΤΑ!

Ερευνώντας την ιστορία της γαστρονομίας, είναι φορές που συναντά κανείς τις πλέον απίθανες πηγές! Μια τέτοια συνάντηση που μας έδωσε μια πληθώρα πληροφοριών σχετικά με τις τροφές από τον 1 ο και τον 2ο αιώνα μ.Χ. στις ρωμαϊκές περιοχές είναι τα ασκούπιστα δάπεδα των επαύλεων, γνωστά και ως «ΑΣΑΡΩΤΟΙ ΟΙΚΟΙ». Πρόκειται για μωσαϊκά που πολύ ρεαλιστικά απεικονίζουν ριγμένα στο πάτωμα τρόφιμα, υπολείμματα από συμπόσια που υποτίθεται ότι έλαβαν χώρα στα οικήματα αυτά. Αν και Έλληνες καλλιτέχνες έφτιαξαν τα πρώτα μωσαϊκά «Ασάρωτου Οίκου», έχουμε μόνο μεταγενέστερα ρωμαϊκά αντίγραφα, τα οποία κατασκευάστηκαν κατά τη διάρκεια μιας μόδας για τον ελληνικό πολιτισμό. Ο Πλίνιος στην Φυσική Ιστορία του (XXXVI.184) γράφει «Ο [Σώσος] κατασκεύασε στην Πέργαμο αυτό που λέγεται ασάρωτος οίκος, επειδή στο πάτωμα παριστάνονταν τα υπολείμματα ενός γεύματος και εκείνα τα πράγματα που συνήθως σκουπίζονται, σαν να είχαν αφεθεί εκεί, φτιαγμένα από μικρές, πολύχρωμες ψηφίδες». Το μωσαϊκό στο οποίο αναφέρεται ο Πλίνιος δεν ανακαλύφθηκε ποτέ. Ωστόσο, μεταγενέστερα ρωμαϊκά αντίγραφα αυτού του θέματος εμφανίζονται στην Ιταλία και στις ρωμαϊκές αποικίες της Βόρειας Αφρικής, από τα τέλη του πρώτου έως τα μέσα του τρίτου αιώνα μ.Χ.

Ένα εξαιρετικό δείγμα του «ασάρωτου οίκου» βρίσκεται στο Μουσείο Profane του Βατικανού. Όταν κοιτάζετε για πρώτη φορά το μωσαϊκό, φαίνεται σαν κάποιος να έχει αδειάσει τα σκουπίδια της κουζίνας: καρύδια, κουκούτσια ελιάς, φλούδες φρούτων και σταφύλια είναι σκορπισμένα τριγύρω. Αλλά αν κοιτάξετε πιο προσεκτικά, τα υπολείμματα φαγητού διαλύονται σε κομμάτια πέτρας και κομμάτια γυαλιού. Είναι μία trompe l'oeil (τεχνική για φωτορεαλιστική τρισδιάστατη απεικόνιση) σε μωσαϊκό και μάλιστα εξαιρετικά επιτυχημένη. Τα κοχύλια λάμπουν, οι φλούδες του κάστανου είναι γεμάτες με ακίδες και τα κοτσάνια των σταφυλιών μπερδεύονται με ένα απαλό, βελούδινο άνθος.


    Μωσαϊκά σαν αυτό σχημάτιζαν τα δάπεδα των τρικλινίων , τραπεζαριών στην αρχαία Ρώμη, όπου οι καλεσμένοι του πάρτι ξαπλώνονταν σε ανάκλιντρα τρώγοντας λιχουδιές. Το δάπεδο αυτό ανακαλύφθηκε ανάμεσα στα ερείπια μιας βίλας στο λόφο Aventine, και ακόμη και τώρα αναδύει λίγη από την ατμόσφαιρα ενός από εκείνα τα μακρά, νωχελικά ρωμαϊκά συμπόσια, γεμάτο ποτό και διασκέδαση. Τα υπολείμματα φαγητού ρίχνουν μακριές, ακανόνιστες σκιές σε διαφορετικές κατευθύνσεις, σαν να φωτίζονται από το χορευτικό τρεμόπαιγμα των λαμπτήρων λαδιού, ακόμα και το μικρό ποντικάκι, που τσιμπολογάει ένα παξιμάδι στη γωνία, φέρει μια λευκή λάμψη ανακλώμενου φωτός στο μάτι του. 

Αλλά γιατί ένας επίλεκτος Ρωμαίος να καταβάλει τόσο κόπο και έξοδα για να κάνει το πάτωμα της τραπεζαρίας του να μοιάζει σαν να είναι καλυμμένο στα σκουπίδια; Κατ’ αρχήν ήταν δηλωτικό μιας συγκεκριμένης κατάστασης. Τα υπολείμματα που απεικονίζονται είναι σκουπίδια, αλλά σκουπίδια του πιο πολυτελούς είδους. Υπάρχουν φρέσκα θαλασσινά, που ήρθαν από την ακτή, όπως αστακός, στρείδια, ακόμη και το αγκαθωτό κέλυφος μίας «πορφύρας» , η οποία ήταν η πηγή του διάσημου ανεξίτηλου βαθυκόκκινου χρώματος που μόνο η ελίτ της ρωμαϊκής και αργότερα της βυζαντινής κοινωνίας επιτρεπόταν να φορέσει. Ανάμεσα στα κοχύλια είναι διάσπαρτα ακριβά εισαγόμενα τρόφιμα, όπως μούρα από την Ασία, τζίντζερ από την Ινδία και σύκα από τη Μέση Ανατολή. Τα λάφυρα μιας ολόκληρης αυτοκρατορίας είναι σκορπισμένα στο πάτωμα. Σχεδόν 2.000 χρόνια μας χωρίζουν από τους θαμώνες που έφαγαν πάνω από αυτό το μωσαϊκό, αλλά αυτό το μωσαϊκό trompe l'oeil έχει ακόμα μερικά μυστικά. Στο βιβλίο του Courtesans and Fishcakes: The Consuming Passions of Classical Athens , ο Τζέιμς Ντέιβιντσον, καθηγητής αρχαίας ιστορίας, επισημαίνει αυτή τη χαρακτηριστική λεπτομέρεια: Μερικά από τα υπολείμματα φαγητού δεν ανταποκρίνονται στις δικές τους σκιές, σαν να απέχουν ακόμη ένα κλάσμα του δευτερολέπτου από το να χτυπήσουν στο έδαφος. Οι θαμώνες μπορεί να έχουν πεθάνει εδώ και καιρό, αλλά το γλέντι μαίνεται.

• Courtesans and Fishcakes: The Consuming Passions of Classical Athens - James N. Davidson
• Η απεικόνιση του καθημερινού βίου στα ψηφιδωτά δάπεδα του ελλαδικού χώρου κατά τη ρωμαϊκή αυτοκρατορική περίοδο – Φωτεινή Κοκκίνη
• Cultic Allusions in the Heraklitos Mosaic - Ehud Fathy
• Why elite Romans decorated their floors with garbage - Amelia Soth